“Khoảng trống” giật mình trong chăm sóc sức khỏe người cao tuổi

Khuyến cáo người cao tuổi (NCT) tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ trong điều trị bệnh; nâng cao ý thức khám sức khỏe định kỳ; tư vấn cho NCT cách tự chăm sóc bản thân để có cuộc sống khỏe mạnh... là những nội dung chủ yếu trong buổi Tọa đàm trực tuyến “Nâng cao kỹ năng về chăm sóc sức khỏe, phòng chống các bệnh lây nhiễm và không lây nhiễm ở NCT” do Tổng cục DS-KHHGĐ, Báo Gia đình & Xã hội tổ chức ngày 7/11.Mỗi NCT mắc từ 3-5 bệnh

Tại Việt Nam, nhờ những thành quả tích cực của phát triển kinh tế, chăm sóc y tế và phúc lợi xã hội, tuổi thọ người dân và tỷ lệ NCT gia tăng nhanh chóng. Tuy nhiên, việc tăng quá nhanh số NCT đang là thách thức đối với hệ thống y tế khi đối mặt với việc phải bảo đảm quyền, khả năng tiếp cận, thụ hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội và an toàn cho NCT.

TS Chu Minh Hà, Trưởng khoa Nội Tổng hợp (Bệnh viện E) cho biết, cùng xu thế phát triển xã hội, lối sống, môi trường, già hoá dân số, tỷ trọng các bệnh lý NCT thường gặp cũng thay đổi. Mỗi người NCT thường mắc từ 3-5 bệnh, trong đó, các bệnh không lây nhiễm có tỷ lệ lớn. Các bệnh này gây tỷ lệ tử vong cao, để lại nhiều di chứng, gánh nặng cho gia đình, xã hội với 4 nhóm bệnh chính. Theo đó, 49,7% NCT mắc các bệnh lý cơ xương khớp (loãng xương, viêm khớp, gout…). Bên cạnh đó, khoảng 25% người trên 60 tuổi mắc bệnh lý tim mạch, nổi bật là tăng huyết áp với sự gia tăng nhanh chóng về tỷ lệ mắc.

Ngoài ra, có tới 25% NCT mắc đái tháo đường. Bệnh này khi kèm tăng huyết áp, trong nhóm bệnh rối loạn chuyển hoá gây nhiều biến chứng nặng nề; 24% NCT sống chung với ung thư. Các bệnh lý hô hấp NCT cũng hay mắc phải như: Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, hen phế quản… cũng chiếm tới 11%. Bên cạnh đó, theo TS Chu Minh Hà, với NCT khi sức khoẻ, đề kháng, miễn dịch suy giảm, cũng rất hay mắc các bệnh lý nhiễm trùng như: Viêm phổi, nhiễm trùng tiết niệu, tiêu hoá…

Theo nghiên cứu, các bệnh không lây nhiễm ở NCT chủ yếu là các bệnh mãn tính, phải điều trị kéo dài, thậm chí suốt đời, cần một khoản chi phí khá lớn. Tuy nhiên, hiện nay, không phải NCT nào cũng tham gia BHYT, trừ những đối tượng được nhà nước hỗ trợ. Theo đó, đối với NCT, việc chăm sóc sức khoẻ rất quan trọng, nguồn bảo hiểm khá hữu hiệu cho chăm sóc sức khoẻ bản thân. Tuy nhiên, với người không có BHYT, phải đối diện với vô vàn khó khăn trong quá trình điều trị bệnh.

NCT mắc bệnh chưa tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ

Đề cập đến thực trạng công tác chăm sóc sức khỏe cho NCT ở nước ta hiện nay, PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh, Trưởng khoa Nội tiết - Cơ xương khớp (Bệnh viện Lão khoa Trung ương) cho biết, từ xưa đến nay người Việt Nam nói chung cũng như hệ thống chăm sóc y tế của Việt Nam đang chỉ tập trung chủ yếu vào việc chữa bệnh, tức là khi nào NCT có bệnh mới tới bệnh viện khám, chữa bệnh và điều trị. Sau đó, NCT sẽ về nhà, không có hệ thống trung gian ở giữa để giúp cho NCT phục hồi trước khi về đến gia đình. Đây là một vấn đề hết sức khó khăn, đặt ra nhiều thách thức trong công tác chăm sóc sức khỏe cho NCT ở nước ta hiện nay.

Theo PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh, thực tế, 70% NCT Việt Nam sống ở nông thôn, đại đa số trong lực lượng này sinh ra và trưởng thành trong chiến tranh, thiếu thốn đủ bề, từ thiếu dinh dưỡng đến dự trữ năng lượng sức khoẻ đều kém hơn nhiều so với NCT ở các nước khác. Bên cạnh đó, NCT ở Việt Nam lại không có thói quen khám sức khoẻ định kỳ, phần vì có thể họ sống cô đơn, không có điều kiện, cũng có thể do khoảng cách đến cơ sở y tế không thuận lợi.

Tuy nhiên, hiện nay hệ thống y tế đã được cải thiện khá nhiều nhưng tư tưởng, nhận thức phải đi khám bệnh định kỳ của NCT vẫn chưa cao. Do đó, việc truyền thông để NCT hiểu, chính NCT là người đầu tiên cần phải đi khám để chăm lo cho sức khỏe của bản thân mình là điều vô cùng quan trọng.

Bên cạnh việc chưa ý thức được tầm quan trọng của khám sức khỏe định kỳ, nhiều NCT mắc bệnh lại không tuân thủ theo đúng phác đồ điều trị bệnh của các bác sĩ. Cũng theo PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh, chỉ có khoảng 30% NCT tuân thủ các chỉ dẫn bác sĩ, trong số 70% còn lại, một nửa là làm theo ý mình, một nửa là lúc nhớ, lúc quên. NCT thường bị lẫn do tuổi già, dẫn đến việc quên uống thuốc hoặc uống không đủ liều là việc hay xảy ra. PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh lấy ví dụ, bệnh viện bà đã từng tiếp nhận cấp cứu cho một đôi vợ chồng cao tuổi. Ông mắc bệnh tăng huyết áp, bà mắc bệnh đái tháo đường. Sau khi thăm khám, các bác sĩ chẩn đoán, nguyên nhân khiến ông bà phải nhập viện là do hai người đã uống nhầm thuốc của nhau, từ đó dẫn đến việc sốc thuốc và phải vào viện cấp cứu.

Nâng cao kỹ năng tự chăm sóc cho NCT

Theo PGS.TS Hồ Thị Kim Thanh, để đáp ứng với quá trình già hóa dân số đang gia tăng hiện nay, Y tế Việt Nam đã có rất nhiều chính sách chuẩn bị cho việc thay đổi cơ cấu ngành Y tế để phù hợp với sự phát triển. Trong thời gian vừa qua, ngành Y tế đã có những hoạt động, ví dụ như triển khai các hệ thống chăm sóc sức khỏe NCT ở cấp cao, tức là ở bệnh viện; thành lập khoa Lão ở các bệnh viện đa khoa tỉnh/thành phố, đảm bảo nhu cầu chăm sóc người bệnh. Còn đối với cộng đồng, hệ thống y tế đang định hướng nâng cao năng lực cho cán bộ y tế, đặc biệt là cán bộ y tế ở tuyến cơ sở trong việc nâng cao năng lực trong việc bảo vệ, chăm sóc sức khỏe NCT tại cộng đồng.

Ông Nguyễn Xuân Trường - Vụ trưởng Vụ Cơ cấu và chất lượng dân số (Tổng cục DS-KHHGĐ, Bộ Y tế) cho biết: Trong những năm qua, Tổng cục DS-KHHGĐ đã phối hợp với Bệnh viện Lão khoa Trung ương, Hội NCT triển khai nhiều hoạt động như tư vấn, khám, chữa bệnh cho NCT đem lại nhiều kết quả đáng ghi nhận. Từ năm 2010, Tổng cục DS-KHHGĐ đã xây dựng mô hình “Tư vấn và chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng” thông qua hệ thống cán bộ làm công tác dân số; mạng lưới tình nguyện viên; những người có kỹ năng về y tế để phối hợp, tư vấn, hướng dẫn NCT tự chăm sóc sức khỏe cũng như giúp NCT dễ dàng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe một cách dễ dàng ngay tại cộng đồng.

Bên cạnh đó, ngày 30/12/2016, Bộ trưởng Bộ Y tế đã phê duyệt Đề án Chăm sóc sức khỏe NCT giai đoạn 2017-2025 và đến thời điểm hiện tại, đã có 50 tỉnh, thành phê duyệt thực hiện Đề án. Nhiều tỉnh đã chủ động kinh phí địa phương trong việc thực hiện Đề án, chứng tỏ nhận thức của các cấp lãnh đạo về chăm sóc sức khỏe NCT đã được nâng lên và đang nhận được sự quan tâm của cả cộng đồng.

Cũng theo ông Nguyễn Xuân Trường, trước kia gia đình người Việt, nhất là ở vùng nông thôn thường sống theo mô hình gia đình “tam đại đồng đường”, thậm chí “tứ đại đồng đường”. Tuy nhiên hiện nay, với sự phát triển của kinh tế, xã hội, xu hướng những gia đình hạt nhân hai thế hệ hoặc chỉ có NCT sống với nhau ngày càng gia tăng. Do đó, việc truyền thông, hướng dẫn NCT tự nhận thức về việc chăm sóc sức khỏe của mình là điều vô cùng cấp thiết.

Bên cạnh đó, việc truyền thông chăm sóc sức khỏe NCT không chỉ tập trung đến đối tượng chính là NCT mà còn phải chú trọng đến cả nhóm đối tượng là gia đình, người thân của những NCT. Nhóm đối tượng này có vai trò giúp đỡ NCT có cuộc sống tốt hơn, phòng tránh các rủi ro trong cuộc sống hàng ngày. Ngoài ra, cần mở rộng đến các đối tượng người trung niên, người trẻ tuổi, để dự phòng sau này thành những NCT khỏe mạnh, thích ứng với một xã hội đang già hóa dân số một cách nhanh chóng.