Viêm gan B: Dùng chung bát đũa có lây bệnh? Làm cách nào để không lây truyền?

15-20% dân số nhiễm virus viêm gan B

Viêm gan B là bệnh lý về gan khá phổ biến do siêu vi viêm gan B (HBV) gây nên. PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho hay, Việt Nam là một trong những quốc gia có tỉ lệ nhiễm virus viêm gan B cao, chiếm 15-20% dân số, tương đương khoảng 15-18 triệu người. Điều này đe dọa không nhỏ đến sức khỏe cộng đồng và tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm lớn.

Bệnh có 2 quá trình diễn biến là cấp tính và mãn tính. Bệnh viêm gan B cấp tính thường mắc phải sau 6 tháng kể từ khi virus xâm nhập vào cơ thể. Người lớn có sức đề kháng tốt bị nhiễm HBV có khả năng tự khỏi và tạo miễn dịch với bệnh.

Đại đa số các ca viêm gan B ở Việt Nam là viêm gan mạn tính. Bệnh thường do nhiễm HBV kéo dài cả đời, kèm theo các yếu tố tác động không tốt đến gan (rượu, bia, thức ăn bẩn...) sẽ biểu hiện thành bệnh. Việc bị nhiễm viêm gan B mạn tính hay không có phụ thuộc vào độ tuổi lúc bạn bị nhiễm. Có khoảng 90% trẻ sơ sinh bị nhiễm HBV sẽ diễn biến mạn tính, ngược lại chỉ có 5% đối với người lớn. Viêm gan B mạn tính là một trong những nguyên nhân thường gặp dẫn đến xơ gan và ung thư gan. Điều đáng nói là 90% trường hợp mắc viêm gan B diễn tiến âm thầm nên dễ bị bỏ qua, khi bệnh nhân có triệu chứng thường đã ở giai đoạn muộn.

GS Nguyễn Văn Mùi, nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện Quân y 103, thông tin, viêm gan B có đường lây nhiễm giống với HIV nhưng khả năng lây lan của HBV cao gấp 50 - 100 lần virus HIV nếu không có biện pháp phòng ngừa.

Thống kê tại Việt Nam cho thấy, 90% trẻ bị nhiễm virus viêm gan B sau khi sinh hoặc trong những năm đầu đời có nguy cơ chuyển thành nhiễm viêm gan B mạn tính. Bệnh càng dễ lây lan hơn khi nhiều bệnh nhân không hề biết mình bị nhiễm virus viêm gan B, khiến việc can thiệp điều trị bị trễ, lây lan cho chính người thân của họ.

Khi mang bầu bé thứ hai được 12 tuần, chị Hải Anh (Hoàng Mai, Hà Nội) đi khám thai và rất ngạc nhiên khi biết mình bị viêm gan B, dù theo chị cả gia đình không ai bị, lần mang thai trước kết quả xét nghiệm chị và con trai cũng không bị. Đi kiểm tra chéo, xét nghiệm ở vài nơi, câu trả lời vẫn là “dương tính”. “Đến khi theo lời khuyên của bác sĩ, về giục chồng đi kiểm tra, hoá ra tôi bị lây bệnh từ chồng. Chính anh cũng không biết. Điều tôi lo nhất là đang mang thai, làm sao để con mình không bị lây của mẹ”, chị Hải Anh tâm sự.

Viêm gan B là căn bệnh truyền nhiễm có tỉ lệ mắc cao, dễ lây truyền song đến nay nhận thức của người dân còn nhiều hạn chế, do đó tỉ lệ mắc mới viêm gan B ở nước ta vẫn ở mức cao, thêm 30.000 ca mỗi năm. Ngược lại, có những quan niệm sai lầm trong việc “sống chung” với viêm gan B, khiến cộng đồng “cách ly” người bệnh.

Không dùng chung bàn chải đánh răng

Viêm gan B có khả năng lây qua 3 con đường: Đường tình dục; từ mẹ sang con; lây nhiễm qua đường máu khiến virus tấn công vào cơ thể người lành và gây bệnh.

Điều đó có nghĩa là nếu quan hệ tình dục không an toàn, không có bao cao su bảo vệ, virus viêm gan B có thể lây truyền qua tinh dịch, máu. Việc sử dụng chung các vật dụng có khả năng nhiễm cao như bơm kim tiêm, dao, kéo... với người bị nhiễm bệnh cũng là vật trung gian truyền bệnh.

Các chuyên gia khẳng định viêm gan B không lây truyền qua việc ăn uống và sử dụng chung các vật dụng sinh hoạt hàng ngày. Trẻ bú sữa mẹ cũng không bị lây nhiễm, hay các hoạt động như ôm hôn, bắt tay, hắt hơi. Do đó, không nên kỳ thị với những người mắc bệnh viêm gan B xung quanh bạn.

Tuy nhiên, cũng liên quan đến sinh hoạt hàng ngày, các chuyên gia cho biết, dù viêm gan B không lây theo đường ăn uống giống viêm gan virus A, E nên khi ăn chung không bị lây truyền, nhưng bệnh lây theo đường máu nên người trong gia đình không được dùng dao cạo râu và bàn chải đánh răng chung với người có nhiễm virus viêm gan B.

Một sai lầm khác trong phòng và điều trị bệnh viêm gan B người dân Việt Nam thường mắc phải, là thấy có những gia đình nhiều thành viên bị bệnh, nên nghĩ đây là bệnh di truyền. Trong khi đó, các bác sĩ khẳng định đây là bệnh truyền nhiễm không phải bệnh di truyền. Tuy nhiên, nếu mẹ bị nhiễm bệnh sẽ có nguy cơ cao lây truyền sang con trong quá trình sinh đẻ. Có thể hạn chế tới 95% nguy cơ này nếu dự phòng đúng cách như tiêm vaccine phòng bệnh.

Nhiều người nghĩ người mắc viêm gan B phải đau vùng hạ sườn phải, ăn uống không ngon, vàng da vàng mắt, sụt cân trông thấy… Nhưng PGS.TS Trần Đắc Phu khẳng định hầu hết bệnh nhân bị viêm gan virus B mạn tính không có biểu hiện ra ngoài, mặc dù bệnh vẫn tiến triển âm thầm dẫn tới xơ gan và ung thư gan.

Muốn con sinh ra không bị nhiễm viêm gan B, phụ nữ nên làm theo khuyến cáo này

Theo đại diện Vụ Sức khỏe Bà mẹ, Trẻ em, hiện có 3 đường lây truyền quan trọng của vi rút viêm gan B; đó là lây truyền từ mẹ sang con, lây truyền qua đường máu và qua đường tình dục. Trong đó, lây truyền từ mẹ mang vi rút viêm gan B sang con là đường lây quan trọng của vi rút viêm gan B, đặc biệt là tại các nước châu Á.

Phụ nữ mang thai nhiễm viêm gan vi rút B có thể truyền cho con khi mang thai, khi chuyển dạ và một thời gian ngắn sau đẻ.

Trong giai đoạn 3 tháng đầu của thai kỳ, tỷ lệ lây nhiễm từ mẹ sang con là 1%, nếu mẹ bị bệnh ở 3 tháng giữa của thai kỳ thì tỷ lệ lây nhiễm sang con là 10% và sẽ tăng cao tỷ lệ lây nhiễm sang con tới 60 - 70% nếu mẹ bị mắc bệnh ở 3 tháng cuối của thai kỳ. Ước tính, khoảng 5 - 10% nguy cơ nhiễm viêm gan B xảy ra cho thai nhi trong tử cung do vi rút xâm nhập qua gai rau bị tổn thương.

Trên thực tế vẫn có khoảng 10 - 20% trẻ sinh ra từ mẹ có vi rút viêm gan B dương tính vẫn bị nhiễm bệnh viêm gan B sau khi sinh, mặc dù đã được tiêm phòng vắc xin viêm gan B.

Lây truyền viêm gan B trong quá trình chuyển dạ và khi đẻ là nguyên nhân phổ biến trong cơ chế lây truyền viêm gan B từ mẹ sang con. Trong số những trẻ nhiễm viêm gan B do lây truyền từ mẹ sang, có tới 90% trẻ có nguy cơ chuyển thành viêm gan mạn tính.

Về phía người dân, ông Nguyễn Đức Vinh, Vụ trưởng Vụ Sức khoẻ, bà mẹ, trẻ em khuyến cáo, để giảm nguy cơ lây truyền viêm gan B từ mẹ sang con, tất cả phụ nữ trong lần khám đầu tiên trước khi chuẩn bị mang thai đều nên làm xét nghiệm xác định vi rút viêm gan B và xét nghiệm lại trong thai kỳ nếu cần thiết.

Trẻ sinh ra từ các bà mẹ nhiễm viêm gan B có thể được bảo vệ hiệu quả bằng cách gây miễn dịch thụ động và chủ động (tỷ lệ bảo vệ trên 90%).

Theo đó, gây miễn dịch thụ động bằng cách tiêm Immunoglobulin cần được thực hiện càng sớm càng tốt trong vòng 12 giờ sau sinh. Gây miễn dịch chủ động bằng cách tiêm vắc xin cũng cần được thực hiện mũi đầu tiên trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, các mũi sau theo lịch tiêm chủng…